2. BÖLÜM TÜRK İSLAM DEVLETLERİ TARİHİ

2. BÖLÜM TÜRK İSLAM DEVLETLERİ TARİHİ

Talas savaşında Çinliler ile Araplar savaşacaktı fakat bu durumda Çinliler kazanırsa orta Asya Çin hâkimiyetine girerek Çinleşecekti bundan dolayı Türkler Arapları destekleyerek savaşı Arapların kazanmasını sağladı. Bu şekilde Orta Asya Çinleşmekten kurtuldu ve Türk-Arap yakınlaşması başladı.

Türkler Araplar ile alan yakınlaşmasında İslam dininin kendilerine çok uygun olması, cihat anlayışı, temizlik, kurban gibi güzel olguların olmasından dolayı boylar halinde İslamiyet geçtiler.

Karahanlılar: İlk Türk İslam devletidir. “Ribat”adı verilen kervansaraylar yaparak ticaretti geliştirmişlerdir. Yönetimde 2’li sistemi kullandılar. Türk kültürünü, dil olarak ta devam ettirmiştir. Yönetimde kurultay vardır. Diğer devletlerde Divan vardır.

Gazneliler: En önemli hükümdar Gazneli Mahmuttur. Sultan ünvanını ilk Gazneli Mahmut kullanmıştır. Abbasi halifesini korudu ve Hindistan’a 17 sefer düzenledi. Hindistan’daki KAST sistemini zayıflattı.

NOT: Memluklerde hükümdar olmak için hanedan soylu olmak gerekmiyordu her komutan tahta çıkabilirdi. Önemli olan güçlü olmaktı (Taht kavgaları artıyordu).

Büyük Selçuklu Devleti: 1071 yılında Bizanslıları yenerek Anadolu’nun Türkleşmesi sağlandı. Sancaklara Hükümdar çocuklarını yani melikler gönderildi. Atabeyleri tarafından eğitilirdi. Sonra devlet başına geçerlerdi. Atabeyler yüzünden ülke yıkıldı. Taht kavgaları oldu sınırlar genişlediği için merkezi otorite bozulmuştu.

NOT: Büyük Selçuklu haçlılar ile savaşmamışlardı. (Anadolu Selçuklu devleti savaştı). İlk Denizcilikle uğraşan Müslüman Türk beyliği ÇAKA beyliğidir (1081).

Türk İslam Devletlerinde Hükümdara; Han, hakan, sultan, ilig, melik, şahinşah, harzemşah… Gibi unvanlar verilirdi.

Hükümdarlık alametleri şunlardır: *Para bastırmak, *hutbe okutmak, *nevbet çaldırmak, *tuğ, *sancak, *otağı, *hilat, *asa, *âlem, *taht.

Anadolu Selçuklu Devleti: Denizciliğe önem verdiler. Ticareti geliştirmek amacıyla Alanya Suğdak limanlarını ele geçirdiler. Tüccarların zararlarını önlemek amacıyla sigortacılık sistemi uygulandı. Anadolu ticari olarak gelişti, haçlı seferlerine karşı Anadolu’yu korudular. Anadolu’yu yaşanabilir güvenli bir ortam olmasını sağladılar. Melikler para bastırmaz, temsilciler ile görüşemez.

Kösedağ Muharebesi, Anadolu Selçukluları'nın Moğollara yenilmesiyle sonuçlanan ve 3 Temmuz 1243 tarihinde meydana gelen savaş. Türk-İslâm tarihinde, önemli bir dönüm noktası teşkil eden bu savaş, Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılma sürecine girmesine sebep oldu.

Savaşın Sonuçları:

Türk tarihinde benzeri görülmemiş olan Kösedağ Bozgunu, genç ve savaş tecrübesi olmayan Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in fevrî hareketleri neticesinde ortaya çıkmıştır.

Daha önce Anadolu'ya girmeye cesaret edemeyen Moğollar, Kösedağ Bozgunundan sonra Anadolu'yu kolayca istila etmişler, şehirleri yağmalayıp, Müslüman halkı sivil-asker, kadın-çocuk demeden katletmişlerdir. Bu mağlûbiyet neticesinde Selçuklular Moğollara vergi vermeyi kabul etmişler, iki yüz yıllık Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılış süreci başlamıştır.

*Anadolu’da Türk Siyasi birliği bozuldu.

*Anadolu’da 2. Beylikler dönemi başladı.

*Anadolu Ticari ve kültürel yönden olumsuz etkilendi.

*Bu dönemde Ömer Hayyama Celali Takvimini hazırlatıldı.

NOT: Moğollar Kösedağ savaşını kazanınca Moğol istilasından kaçan Türkmenler Anadolu’ya yerleştiler, böylece Moğollar Anadolu’nun Türkleşmesini farkında olmadan hızlandırdılar.

2.Beylikler Döneminde Denizcilik ile Uğraşan Beykiler.

K	O	C	A	Mu	H	Te	Si	P
KaresiOğul.	OsmanOğl.	Candaroğulları	Aydınoğulları	Menteşoğulları	Hamitoğulları	TacettinOğ.	SaruhanOğulları	PervaneOğ.

2.Beylikler Döneminde Denizcilik ile Uğraşmayan Beykiler.

K	G	S	D	E	K	O
KaramanO.	GermiyanO.	SehipatO.	DulkadirO.	Eretna Beyliği	Kadı Burhanettin Beyliği	Osman oğulları

Divan Üyeleri

Hükümdar	Vezir	Naib	Pervaneci	Müstevi
Cumhurbaşkanı gibi	Başbakan gibi	Hükümdar vekili	Tapu ve İkta	Mali İşler Sorumlusu
Kadıl Kudat	Emir-i Dat	Emiri Arz	Tuğracı
Şerri hukuk uzmanı sorumlusu	Örfi hukuk uzmanı	Askeri işlerden sorumlu	Emirlere tuğra çeker

Divan-ı Saltanat	Bakanlar Kurulu. Devlet işlerinin görüldüğü yer. Osmanlıda Divan-ı Hümayum.
Divan-ı istifa	Mali işlerden sorumlu bakanlık
Divan-ı işraf	Kurumların teftiş ve denetlemesinin yapıldığı birim.
Divan-ı Pervane	Arazilerin tapu kaydı ve dağıtımı iktadan sorumlu birim
Divan-ı Tuğral (insa)	İç ve Dış yazışmalardan sorumlu
Divan-ı Mezalim	Halkın şikayetleri dinlenir, suçlular yargılanır, kısa sürede karar alınır.
Divan-ı Berid	Posta ve muharebe işlerinin yürütüldüğü birim.
Divan-ı Arz	Askeri işlerden sorumlu  birim , başında  Emri Arz bulunur.
NOT: Donanma komutanı da Divan üyesidir. Seferde olmayınca divana katılırdı. Komutanlarına Malikül Savahül, Reisul Bahr, Emirül Sevahir, Osmanlı’da ise donanma komutanına Kaptan-ı Derya denirdi. Kaptan-ı derya,  Donanma-yı Hümayun'un ve Tersane-i Amire'nin en büyük amiriydi. Denizcilikle bütün atamaları yapma, hüküm yazma ve tuğra çekme yetkisi vardı. Derya Kalemi'ne bağlı zeamet ve tımarların dağıtımını da yapardı.

Divan Türleri

Yönetim: Eyaletlerde Sıhne; Vilayet; Amid; Kaza, Reis, Bu kişilerin mali denetimini Muhtesip adı verilen kişiler yapardı. Mali yöneticiye Amil denirdi.

Tarikatlar: Mevlana: Mevlevilik, Ahmet Yesevi: Yesevilik, Hacı Bektaş Veli: Bektaşilik, Necmeddin Kübra: Kübrevilik, Abdulkadir Geylani: Kadirilik, Muhiddin Arabi: Ekberilik varlık birliği (Vahdet-i Vücud esaslı)

Genel Kültür Notu: Lidyalılar Bugünküne en yakın değişim aracı olarak Parayı icat eden Lidya uygarlığıdır. (MS.1200) Osmanlı devletinde basılan madeni paraya''akçe''ismi verilmiştir.

 İlk Osmanlı parası Osman Bey tarafından gümüşten yapılmıştır. Osmanlı devletinde ilk altın akçeyi Fatih Sultan Mehmet bastırmıştır. Osmanlı devletinin zayıflamasıyla birlikte akçenin basıldığı madenler de değişmiştir. Türkiye Cumhuriyeti'nde ilk madeni para 1924 yılında kullanılmaya başlamıştır.2005 yılındaki enflasyon nedeniyle paradan sıfırlar atılmış Türk Lirasından Yeni Türk Lirası'na geçilmiştir.

Toprak Sistemi:

Öncelikle devlete ait olan bütün arazilerin Miri arazi olduğu bilinmelidir. Şimdi bunları ayıran unsurlar bu topraklardan gelen paranın nerelere harcanacağıdır.

Has Arazi: Elde edilen gelir doğrudan devlet hazinesine gider. Hükümdar ve ailesinin masrafları bu toprak gelirinden sağlanırdı.

İkta arazisi: Elde edilen geliri iktalı askerlere ve ikta sahibi araziyi işleyen çiftçiye verilirdi. Yani memurlara, bu araziden elde edilen gelir miras bırakılırdı.

Vakıf Arazisi: Araziden elde edilen gelir Cami, medrese, Darüşifa, imarathene (aşevi), Hamam, kervansaray, tabhane, bedesten, sebil, minarhane vb. Sosyal işlerde kullanılırdı.

Haraci Arazi: Gayrimüslümlerin elindeki arazilerdir. Elde edilen gelir çitçiye aittir fakat vergi oranı yüksektir.

Mülk Arazi: Yönetim ve askerlik dalındaki başarılarından dolayı ödül olarak verilen topraktır. Alınıp satılan, miras bırakılan tek arazi türüydü.

Vergi Türleri:

Avarız: Olağanüstü durumlarda alınan vergidir

Bac: Pazarcılardan alınan vergi

Ağnam: Küçükbaş hayvan vergisi

Derbent Resmi: Yol, köprülerden alınan vergi

Bennak: Evli erkeklerden alınan vergi

Mücerret: Bekar erkeklerden alınan vergi

Cizye: Gayri müslümlerden alınan askerlik vergisi

Çift bozan: 3 sene toprağı üst üste ekip işlemeyenlerden alınan vergi

NOT: Anadolu Selçukluya ait ilk kervansaray: Aksaray - Alayhan kervansarayıdır.

Anadoludaki ilk medrese: Tokat Yağıbasan medresesi-Danişmentliler tarafından yapılmıştır.

Anadolu Selçuklu döneminde yapılan İlk Medrese Kayseri Karaca Hasan Medresesidir.

Kümbet ve Türbe: Türk İslam tarihindeki Anıt mezarlardır. Selçuklular ve Beylikler döneminde süsleme malzemesi olarak hayvan, bitki ve insan figürleri kullanılmıştır fakat heykelcilik yoktur.

Tezhip sanatı: Kitapların kenarlarındaki süsleme işlemleri sanatıdır.

Dönemin BİLİM ADAMLARI

Farabi: 2. Öğretmen (Muallim-i Sani). Aristodan sonra geldiği için.

Biruini: Enlem boylamları hesapları ile ilgilenmiştir (coğrafya bilim dalındaki eseri Asarül Bakiye’dir.)

Harezmi:Matematikte cebirin babasıdır eseri “El Cebir”dir.

İbni Sina: Avrupa’da Avicenna olarak bilinir. Eserlerinin en ünlüleri felsefe ve fen konularını içeren çok geniş bir çalışma olan Kitabü'ş-Şifa (İyileşme Kitabı) ile El-Kanun fi't-Tıb'dır (Tıbbın Kanunu). Bu ikincisi ortaçağ üniversitelerinde okutulmuştur. Hatta bu eser Montpellier ve Louvain'de 1650 yılına kadar ders kitabı olmuştur.

Ulubey: Timir Devleti hükümdarıdır, Astronomi alanındaki eseri “Zic”dir.

Ömer Hayyam: Celali takvimini hazırladı. Astronomi dalında çok gelişmiştir, İsfehanda Rasathane açtırdı. Rubaiyileriyle ünlüdür, şiirlerinde geometriyi kullanmıştır “Çember”, felsefi yönü de oldukça kuvvetli bilim adamıdır.

Gazali: İslam felsefesicidir. Eseri “İhyaül ulimiddin”.

NOT: İbni Haldun, İbni Batuda, İbni Rüşd Türk İslam bilginleri değildir.

Türk İslam sanatında resim ve heykel yasak olduğu için; oymacılık, kakmacılık, nakkaşlık, süsleme, tezhip sanatları oldukça gelişmiştir hat sanatı oldukça yaygındır.

AHİ TEŞKİLATI (Esnaf ve Ticaret Odası)

Sadece Müslümanların üye olabildiği Tüccar için haksızlık rekabeti önlemek, kaliteyi kontrol etmek, eğitim vermek, ekonomik kredi sağlamak, sosyalleşme gibi faaliyetleri yürütür. Kesinlikle esnaf davalarına bakmazdı. Kendi içinde Loncalar vardır meslekte uzmanlaşmayı sağlar.

Ordu Sistemi

Daha önce Büyük Selçuklu Devletinde uygulanan Gulam (Devşirme) sistemini geliştirerek uyguladılar. Ordu 3’e ayrıldı.

1-Guleman-ı Saray: Profesyonel ordulardır, Osmanlıdaki yeniçerilere benzer, maaş alırlar, değişik milletlerden küçük yaşta, özel yetenekleri olan, fiziksel özellikleri düzgün seçme çocuklar toplanarak dini ve örfi kurallara göre yetiştirilen çocuklardan oluşturuldu.

2-Hassa Askerleri: Maaş alırlar, savaşta hükümdarın yanında yer alırlar.
 (Adı Üstünde Has Adam)

3-Sipahiler: Eyalet, ikta ordusu da denilirdi. Toprak karşılığı oluşturulan atlı birliklerdir. Tamamen Türklerden oluşur, bulunduğu yerin asayişini sağlar.

“Türk İslam Tarihi ile İlgili Bazı Önemli Notlar”.

*Türk İslam tarihi Talas Savaşı ile başladı.

*En yüksek yargı organı Divan-ı Mezalimdir.

*İslamiyeti seçen ilk Türk boyu Karluklulardır.

*Tek Çin-Arap savaşı Talas savaşıdır.

*Mısırdaki ilk Türk Beyliği Tolunoğullarıdır.

*Memlüklerde her komutan tahta çıkabilirdi.

*Eğitim alanında burslu sistem ilk Karahanlılarda görülür.

*İlk Türk Denizcisi Caka beydir.

*Askeri davalara Kadı-ul Kudat bakar dı.

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi ile İlgili Önemli Notlar”

*Orta Asya daki en eski kültür Anav’dır.

*Altın elbiseli adam Asya Hun Devleti döneminde Esik kurganından çıkmıştır. (Elbise-Eşik Kurganı)

*Dünyanın en eski örme halısı İskit medeniyetine ait Pazırık kurganından çıktı. (Halı-Pazırık Kurganı)

*Orta Asya da Türk Siyasi birliğini ilk olarak Asya Hun Devleti sağlamayı başarmıştı.

*Uygurlar Dünya kültürüne minyatür sanatı kazandırmıştır.

*Orta Asya savaşlarının nedeni ipek yoludur.