3. BÖLÜM OSMANLI SİYASİ TARİHİ VE KÜLTÜR UYGARLIĞI

3. BÖLÜM OSMANLI SİYASİ TARİHİ VE KÜLTÜR UYGARLIĞI

1-Kuruluş dönemi - 1299-1453: İstanbul’un Fethi - Başkentler “Bursa-Edirne”

2-Yükselme -1453-1579: Sokullu Mehmet Paşanın ölümü

3-Duraklama Dönemi - 1579-1699. Karlofça Antlaşması

4-Gerileme Dönemi - 1699-1792: Yaş Antlaşması

5-Dağılma Dönemi - 1792-1922: Saltanatın Kaldırılması ile son buldu.

1-Kuruluş Dönemi Hükümdarları: Sadece Önemli Hükümdarlara Yer vereceğim

a) Orhan Bey Dönemi: Bursa fetih edildi, başkent yapıldı. Vezirlik kurumu, sancak sistemi, divan örgütü, Düzenli ordu, medreselerin açılması gibi önemli işler yapılmıştır. Orhan Bey zamanında beylik halinde olan bir toplumun devlet haline gelmesi sağlandı. Türk siyasi birliği sağlanmaya çalışıldı.

b) I. Murat Dönemi: Sazlıdere Savaşı ile Edirne Feth edilip başkent yapıldı. Ülke Padişahın ve oğullarının ortak malıdır denildi. Merkezi otoriteyi güçlendirmek için  bu dönemde Yeniçeri ocağı kuruldu, Rumeli beylerbeyliği kuruldu, tımar sistemi, mali teşkilatı oluşturuldu, kazasker ve kadı atamaları yapıldı.

c) I. Beyazıd Dönemi: Anadolu daki beylikleri topladı Anadolu da Türk siyasi birliğini sağladı.

Anadolu beylerbeyliğini kurdu. İstanbul’u kuşattı fakat alamadılar. Timur Devleti ile olan savaşı bu dönemde kaybettiler  Osmanlı Yıkılma Tehlikesi yaşadı bu döneme Fetret (bunalım-kesiklik) devri denildi.

Taht kavgaları yaşandı bu taht kavgasını Çelebi Mehmet kazandı ve tahta geçti.

2) Yükselme Dönemi Hükümdarları: Sadece Önemli Hükümdarlara Yer vereceğim

a) Fatih Dönemi: Fatihten itibaren yönetime devşirmeler getirilmiştir bu şekilde amaçladığı merkezi otoriteyi güçlü tutmaktı.

àDivana padişah değil sadrazamlar başkanlık tmeye başladı.

àOsmanlı İstanbul’u feth etti ve bin yıllık Bizans sona erdi.

àİlk altın para basıldı. (Yükselme Döneminede Altın Para Yakışırıdı. J )

àKanunname-i Ali Osman ile yani Fatih kanunnamesi (Kanunnamei kadim) ile kardeş katli uygulamasına geçildi.

àTahta çıkmak için kardeşini öldürmek yasallaştı amacı taht kavgalarını engelleyerek devletin çöküşünü önlemekti.  Bu bir anayasa değil sadece kanundur.

NOT: Osmanlı Devletinin ilk yazılı Anayasası Kanun-i Esası (1876 yılı)

b) Yavuz Dönemi: Halifelik Mısır’ın fethinde kutsal emanetleri taşıyan halifeliği devam ettirenlerden alındı ve Osmanlı’ya getirildi ve Halifeliğin birleştirici gücünden yararlanmak için de Halifelik başladı.

Coğrafi keşifler ve yeni yolların açılması ile İpek ve Baharat yolları önemini kaybetti.

3) Duraklama Dönemi Hükümdarları: Sadece Önemli Hükümdarlara Yer vereceğim

I.Ahmet Dönemi: Taht kavgalarını önleme düşüncesi ile kafes usulünü getirdi yani sancağa çıkmadan sarayda kalarak hükümdar olunacaktı. Fakat bu da kalitesiz ve işi bilmeyen padişahların devletin başına gelmesine neden oldu.

Saltanat anlayışı değişti Ekber ve Ersed sistemi getirildi bu durumda iyi akıl sahibi ve en büyük kişi tahta çıkacaktı.

NOT: Sancak sistemi ile tahta çıkan son padişah III. Mehmet dir.

II. Osman (Genç Osman) Yeniçerileri kaldırmak istediği için öldürüldü.

IV. Murat içki ve tütün yasağı koydu ilk kez Cülus bahşişi dağıtılmamıştır.

IV. Mehmet ilk kez ıslahat yapmak için rapor hazırlattı. “Koçi Bey Risaliyesi”dir.

IV. Mehmet döneminde yeniçerilerin İstemediği 30 kişilik bir listeyi Padişaha vererek bunların asılmasını istedi ve İstedikleri Oldu asıldılar  bu da yeniçerilerin artık yönetimde ne kadar etkili olduğunu gösteriyor.  Bu olay “Çınar olayıdır” Vaka-i Vakvakiye (yıl 1656)

4) Gerileme Dönemi Hükümdarları: Sadece Önemli Hükümdarlara Yer vereceğim

a) III. Ahmet Dönemi: Bu dönem ile Lale devri başlangıcıdır. Batının üstünlüğü artık resmen kabul edilmiştir. Toprak kazanmak değil kaybetmemeye çalışıldı. Pasarofça antlaşması ile Balkanlardaki Belgrat Avusturya’ya bırakıldı, dengeler tamamen değişti. Lale Devrinde batıdan birçok yenilikler getirildi.

b) I.Mahmut Dönemi: İran ile Kasrı-Şirin antlaşması ile Savaşlara son verildi Osmanlı Rusya ve Avusturya dan eski toprakların bir kısmı geri alındı.

Bu dönemde Kapitülasyonlar Fransa için sürekli hale getirildi yani Osmanlı Fransa için açık Pazar haline geldi Osmanlı ekonomisi çöktü (1740).

5) Dağılma Dönemi Hükümdarları: Sadece Önemli Hükümdarlara Yer vereceğim

a) II. Mahmut Dönemi: Bu dönemde ileri gelen kişiler ile yani Ayanlar ile Senedd-i İttifak imzalandı. Divan örgütü kaldırıldı onun yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kuruldu. Bu dönemdeki Rusya ile yapılan “Hünkar iskelesi Antlaşması” ile Osmanlı boğazları pazarlık konusu oldu. Ardından Balta Limanı Ticaret Antlaşması ile İngiltere ile yapıldı ve Osmanlı Boğazları artık ticarete açık hale geldi Osmanlı ekonomisi iyice baltalandı ve durma noktasına geldi.

b) Abdülmecid  Dönemi: Tanzimat Fermanını ilanı gerçekleşti

Islahat Fermanı ile azınlık haklarının korunması sağlandı. Londra ile Boğazlar sözleşmesi yapıldı.

İngiltere’den borç para alınarak ilk dış borçlanma gerçekleşti. 1872-1939 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun dış borçlarını denetleyen kurum. Paris antlaşması ile Osmanlı Avrupa Devleti sayıldı.

àLondra Boğazlar Sözleşmesi

1841’de İngiltere, Rusya, Almanya, Osmanlı, Fransa, Avusturya’nın katılımıyla gerçekleşti

Boğazlar Osmanlı Devletinin egemenliğine bırakılacaktı.

Osmanlı Barış zamanı savaş gemilerinin geçişine kapatacaktır.

Bütün bunlar ile Boğazlar Dünya Statüsü kazanmıştı İngiltere’nin işine yaradı Osmanlıda denge politikası güderek hayatta kalmaya çalıştı.

c) II. Abdülhamit Dönemi: 1876 Kanuni Esasinin kabulü

İlk Anayasal sisteme geçiş. 93 Harbi sonucu Ermeni meselesi sorunu çıktı. İttihat ve Terakki Cemiyeti kuruldu. Kanun-i Esasi Mutlakiyetten Meşrutiyete Geçişi Sağlayan gelişmedir.

Meşrutiyete karşı 31 Mart vakası yaşandı. Meşrutiyet: Padişah + Meclis yani Monarşi ve Demokrasi fakat din ile yönetildiği için Teokratik Monarşi ile yönetim vardı. Osmanlı Meşrutiyetinin ilanı 1876 Kanuni Esasi ile halk yönetime ilk kez ortak oldu.

Osmanlı Tarihi Kültür ve Medeniyeti

Padişah: Fatih Sultan Mehmet’in Kardeş katli kanunu çıkarılıncaya kadar padişahlık babadan oğula geçiyordu. Fakat o kanundan sonra kardeşler birbirini öldürüyor, taht kavgaları yüzünden ülkenin yıkılması tehlikesi azaldı.

Vezir’i Azam: Padişahın vekilidir. Padişahın mührünü taşır, padişah sefere çıkmaz ise padişah adına sefere katılır. Bu durumda unvanı Serdar-ı Ekrem Olurdu.

Vezirler (Devlet Bakanları): Divanın daimi üyeleridir. Divanda danışman olarak görev yapıyorlardı. İdam cezası dahil yargılama işlemlerine bakarlardı. Halkı dinler ve hüküm verirlerdi.

Kadıaskerler: Eğitim ve Adalet Bakanlığıdır. Kadı ve Müderistleri atar. İlmiyle sınıfına dâhildirler. İlmiye sınıfı kayıtlarını “Ruznamçe” adlı deftere kayıt yaparlardı.

Defterdar: Anadolu ve Rumeli olmak üzere 2 tanedir. Devletin mali işlerinden sorumlu olan bakanlıklar gibidir.

Nişancı: Tevkii de denirdi. Divandaki yazışmaları tahrir defteri ve fermanlara tuğra çekmek görevini yaparlardı. Örfi hukuk konularında da karar verme yetkisine sahiptir. Kalemiye Sınıfının Başındadır.

Reüs-ül Küttap: Divan kalemi: Dış işleri Bakanlığı gibidir.

Kaptan-ı Derya: Donanma komutanıdır

Yeniçeri Ağası: İstanbul’un güvenliğinden sorumlu olan yeniçerilerin başıdır.

Seyfiye Sınıfı: Askeriye: Vezir-i Azam, Vezirler ve tüm Askerler

İlmiye Sınıfı: Ulemalar: Kazasker, Şeyhülislam,  Kadılar, Müderristler.(medrese öğretmeni)

Kalemiye sınıfı: Bürokratlar: Defterdarlar, Nişancılar, Reüsl-ül Küttap ve Memurlar.

NOT: İlmiye sınıfına kesinlikle devşirmeler alınmazdı. Şeyhülislam Divan üyesi değildir.

Yönetenler: İlmiye - Seyfiye - Kalemiye  

Yönetilenler (Reaya): Müslimler, Gayrimüslimler, Mecusiler ve Putperestler olmak üzere ayırım yapılmıştır.

Lonca Teşkilatı – 1) İdari: Esnaf ile devlet arasındaki koordinasyonu sağlar. 2) İktisadi: Piyasayı denetler, fiyat belirlemesi yapar, tüketicilerin hakkını korur. 3) Dini: Üye olmak için Müslüman olmak şartı adanmaktadır.

4) Eğitim: Mesleki çırak-kalfa eğitimi vermektedir. 5) Dayanışma: Esnafa kredi sağlar, ölen esnafın ailesine maaş bağlar.

Loncada üretilen malın fiyatı her yerde aynıdır. Amaç haksız rekabeti önlemek sanayi devrimi ile el tezgâhları önemini yitirip Lonca teşkilatı parçalanmıştır. Esnafın sattığı malın fiyatını kadı belirler ve buna “Nahr” denirdi.

Her türlü mal satan esnafın bulunduğu çarşılara “Bedesten” denirdi.

Lonca teşkilatının başındaki kişiye “Ehli Hibre” denirdi.
Ticaretin yapıldığı meydanlara “Kaptan” denirdi. Meydanlara bakanlara “Kaptan Emiri” denirdi.

Osmanlı’da Kültür ve Sanat

Osmanlı sanatı genellikle çinicilik, kakmacılık, oymacılık, hattatlık ve tezhip sanatı üzerine yoğunlaşmıştı. Minyatür sanatında önemli sanatçılarımız vardır. Bunlar: Migori, Matrakçı Nasuh, Levni, Nakkaş Osman’dır.

àŞeker Ahmet “Osmanlıda ilk resim sergisini” açan kişidir.

àOsman Hamdi Bey Türk müzeciliğinin temelini attı ve Sanay-i Nefise okulunu açtı.

àOsmanlıda ilk cami: Hacı Özbek Cami (İznik) àİlk batı tarzı Osmanlı sarayı: Orhan Bey (Bursa)”Nuri Osmaniye Cami”dir.

à19.yy’ın en önemli mimarı “Mimar Kemalettin”dir. (20 TL’nin üzerinde resmi vardır).

Mimar Sinan’ın eserleri:

İstanbul’daki ilk eseri ­­ – Haseki Külliyesi (İstanbul)

Çami Çıraklık eseri – Şehzade cami (İstanbul)

Cami Kalfalık eseri – Süleymaniye cami (İstanbul)

Cami Ustalık eseri – Selimiye Cami (Edirne)

Mimar Sedefkâr Mehmet  -Sultan Ahmet Camii ( İstanbul )

NOT: Osmanlılarda tarih yazarına Vakkanuist denir. İlk tarih yazarı “Naima”dır.

Osmanlı da Eğitim Sistemi:
Bu bölümü akılda tutmak için “ELMAS” olarak kodlama yapacağız

1) Enderun Mektebi 2) Lonca Teşkilatı (Mesleki) 3) Medrese (İlmiye sınıfı eğitim görür) 4) Acemi oğlanlar ocağı (Mesleki), 5) Sıbyan mektebi (Cami yanında olur dini eğitim verir süresi sınırsızdır.)

àTanzimat Fermanı ile ilk Batı tarzı eğitim kurumları ortaya çıkmıştır.

àMedrese öğretmenine Müderrist, öğrencilere talebe, suhte ve danişment denirdi.

àOsmanlıda geleneksel ve Batı tarzı beraber verilince kültür çatışması olmuştur.

Osmanlı da Ekonomi Sistemi

Bennak: Evli erkeklerden alınan vergi

Mücerret: Bekar erkelerden alınan vergi

Derbent: Yol köprü vergisi

Ağnam: Küçükbaş hayvan vergisi

Çift Bozan: Toprağın 3 yıl üst üste ekilmemesi ile alınan vergi

İspenci: Gayrimüslimlerden alınan arazi vergisi

Resmi Aruz: Düğün-gelin vergisidir.

Ayrıca damga, orman, tuzla, ganimetler, hediyeler devlet ekonomisinde büyük katkı sağlayan ekonomik gelirlerdir.

àOsmanlıda ilk imtiyaz elde eden Devlet fatih döneminde Venediklilerdir.

àİlk kapitülasyon elde eden ülke kanuni döneminde Fransa’dır.

à1740 yılında Fransa ya Kapitülasyonlar sürekli hale getirildikten sonra da 1898 de Balta Limanı Ticaret antlaşması ile Osmanlı Ekonomisi iflasa sürüklendi.

1881’de Osmanlı iflasını açıkladı, Duyun-u Umumiye kuruldu. Diğer adıyla Muharrem Kararnamesi oluşturularak Osmanlının dış ülkelere olan borçları ödenmeye çalışıldı.

NOT: Peşin alınan vergiye “iltizam” denirdi. Vergiyi toplayanlara da  “Mültezim” denirdi.